సరస్వతీ నది

“సరస్వతీ నది” హిందూ పురాణములలో చెప్పబడిన ఓ పురాతనమైన నది.
“ఋగ్వేదము” నందలి “నదిస్తుతి” నందు చెప్పబడిన సరస్వతీ నదికి,
తూర్పున - "యమునా నది” - పశ్చిమాన -శతద్రూ(సట్లేజ్) నది” కలవు.
ఆ తరువాత కాలంలో, “మహాభారతములో” ఈ నది “ఎండిపోయినట్లు” చెప్పబడినది…!
“సింధు లోయ నాగరికత” కాలంనాటి అవశేషాలు ఎక్కువగా సింధు నదికి తూర్పున, ఘగ్గర్-హాక్రా” నది ప్రాంతములలో లభించినాయి.
ప్రస్తుతము అక్కడ “సరస్వతి అనే పేరు”మీద ఓ “చిన్న నది” కలదు. ఇది “ఘగ్గర్” నదికి “ఉపనది”. బహుశా, పురాతన సరస్వతీ నదికి ఓ “శాఖ” అయి ఉండవచ్చు…!

ఋగ్వేదములో సరస్వతీ నది ప్రముఖముగా చెప్పబడినది. మొత్తం “అరవై పర్యాయములు” (ఉదాహరణకు: 2.41.16; 6.61.8-13; 1.3.12.) ఈ సరస్వతీ నది ప్రస్తావనకు వస్తుంది...!
ఈ నది “ఏడు పుణ్య నదుల”లో ఒకటి గా చెప్పబడింది .. భాషా పరంగా - “సరస్వతి” అనగా “అనేక పాయలతో ప్రవహించు నది” అని అర్థము...!
ఋగ్వేదములో సరస్వతీ నదిని అన్నింటికంటే ఉత్తమమైన నదిగా కీర్తించినారు. దీనిని “ఏడవ నది”గా, “వరద”లకు “తల్లిగా, ఉత్తమ తల్లిగా, ఉత్తమ దేవతగా, ఉత్తమ నది”గా కీర్తించినారు. (ఋగ్వేదము 2.41.16-18; మరియు 6.61.13; 7.95.2)
(ఋగ్వేదము: 7.36.6. సరస్వతి సప్తః సింధుం", 2.41.16 లో-“ ఆంబితమే నాదీతమే దేవితమే సారస్వతి" ॥ దీనిని బట్టి సరస్వతీనది ప్రాముఖ్యత అర్థము అవుతుంది.
ఋగ్వేదము 7.95.1-2 నందు సరస్వతీ నదిని “సముద్రమువైపు ప్రయాణము చేయునది” గా కీర్తించినారు..!.
ప్రస్తుతము చాలామంది పండితులు, గఘ్ఘర్-హక్రా నదే సరస్వతీ నదిగానో, లేదా కనీసం ఓ పాయగానో ఒప్పుకుంటారు,
కానీ ఈ పేరు ఆఫ్ఘనిస్తాను నుండి పంజాబుకు వెళ్ళినదా లేదా పంజాబునుండి ఆఫ్ఘనిస్తానుకు వెళ్ళినదా అనే విషయముపై భిన్నాభిప్రాయములు ఉన్నాయి.

ఇక, “ఇస్రో – ISRO” అందించిన “ఉపగ్రహ ఛాయాచిత్రాల” ఆధారంగా సరస్వతీ నది “హిమాలయాల్లో పుట్టి హర్యానా, రాజస్థాన్, గుజరాత్ రాష్ట్రాల గుండా ప్రవహించి కచ్ సింధుశాఖ (రాన్ ఆఫ్ కఛ్) వద్ద అరేబియా సముద్రంలో” కలుస్తోంది.
ఈ‌ నది యొక్కమొత్తం పొడవు సుమారు “1,600 కిలోమీటర్లు”. ఈ మార్గంలో చాలా ప్రాంతాలలో “ఓ.ఎన్.జి.సి. భూగర్భ జలాల నిల్వ”లను కనుగొంది.
రాజస్థాన్ లోని “జైసల్మేర్ ఎడారి ప్రాంతం”లో 13చోట్ల “బోరుబావులు” తవ్వగా “35-40 మీటర్ల లోతున” నీటి నిల్వలు లభించాయి. “కార్బన్ డేటింగ్” ద్వారా ఈ నీరు “4 వేల సంవత్సరాల నాటి”దని గుర్తించారు.

1986 నుండి “సరస్వతి నది పునరుద్ధరణ”కు కొన్ని స్వచ్ఛంద సంస్థలు కృషి మొదలుపెట్టాయి. వాటిలో, హర్యానాలోని “సరస్వతి నది శోధ్ సంస్థాన్” చేపట్టిన కార్యక్రమాలు అక్కడి ప్రభుత్వాన్ని ఉత్తేజపరిచాయి.!

2002 లో ఎన్.డి.ఎ. ప్రభుత్వం అధికారంలో ఉన్నప్పుడు 40 అడుగుల వెడల్పు, 12 అడుగుల లోతు, మరియు 50 కిలోమీటర్లు పొడవున్న సరస్వతి మహానది “రూపనహర్” కాలువను తవ్వించారు..!!

దీనిపై, విదేశస్తులు కూడా చాలా పరిశోధనలు చేసి తేల్చిన విషయం ఏమిటంటే,వేదాలలో చెప్పబడిన ఈ‌ సరస్వతి నది నిజంగానే భారత ఖండంలో ప్రవహించి, ఈనాటికీ “అంతర్వాహిని”గా ప్రవహిస్తూ “సజీవ నది” గా విరాజిల్లుతోందని,
దానిపై చాలా గ్రంధాలు, పుస్తకాలను కూడా వ్రాసారు. !!

BBC Radio–“చానల్ -4”లో Saturday 29 June, 2002 at 3.30pm “India’s Miracle River “ అనే శీర్షిక పై, ఈ‌ నది పై ఒక “ప్రసారం” కూడా చేశారు. “http://news.bbc.co.uk/hi/english/world/south_asia/newsid_2073000/2073159.stm”పై క్లిక్ చేసి చూడవచ్చు.!

ఈ నది పుట్టుక స్థానం (ముఖ ద్వారం) Bhim Pul in Mana Village near Badrinath నుండి మొదలు పెట్టి, నది “బాహ్యం”గా “అలాకానందలో కేశవ ప్రయాగ”వద్ద కలసి, అటు తర్వాత “అంతర్వాహిని” గా “గుజరాత్ రాష్టం”లో ప్రవహిస్తున్న పరీవాహక ప్రదేశాల, “కచ్ సింధు శాఖ”లో “నదీ సంగమ” ప్రదేశాలను, వరుసక్రమంగా (sequential) అమర్చిన “కొన్ని అపురూప చాయా చిత్రాల”ను చూచి ఆనందించండి..!!